සෑම සැප්තැම්බර් මාසයකදීම සාහිත්‍ය මාසය එළඹෙන විට මුළු ශ්‍රී ලංකාවම අපේක්ෂා රැල්ලකින් පිරී යයි. බොහෝ ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට, “සාහිත්‍ය මාසය” යන වදනෙන් ක්ෂණිකව සිහියට නැගෙන්නේ පොත්පත්, ලේඛකයන්, ප්‍රකාශකයන්, සම්මාන උළෙලවල් සහ බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවේ (BMICH) පැවැත්වෙන කොළඹ ජාත්‍යන්තර පොත් ප්‍රදර්ශනයේ ඇති සෙනග සහ උද්‍යෝගයයි.
එහෙත්, මෙම සාහිත්‍යමය අංගයන්ට අමතරව, සාහිත්‍ය මාසය වෙනුවෙන් යහමින් වියදම් කිරීමට මුදල් ද අවශ්‍ය වෙයි. බොහෝ දෙනෙකු වසර මුළුල්ලේ ම සාහිත්‍ය මාසය වෙනුවෙන් මුදල් එකතු කිරීම පුරුද්දක්ව පවතින බව පෙනෙන්නට තිබේ. එයට හේතුව සරලය. සැප්තැම්බර් මාසය වෙනත් කිසිදු අවස්ථාවක නොලැබෙන වට්ටම් සහිත මිල ගණන්වලට පොත් මිලදී ගැනීමට අවස්ථාව සැලසෙයි. සිසුන්, දෙමාපියන්, ගුරුවරුන් සහ සාමාන්‍ය පාඨකයන් සඳහා මෙය පොත් මිලදී ගැනීමට ඇති ප්‍රධානතම අවස්ථාව බවට පත් ව තිබේ. සාහිත්‍ය ප්‍රබෝධයක් ඇති කිරීමේ සංස්කෘතික ප්‍රයත්නයක් ලෙස ආරම්භ වූ දෙය දැන් සාහිත්‍ය සැමරුම සහ වාණිජමය සැණකෙළියක සම්මිශ්‍රණයක් බවට වර්ධනය වී තිබේ. මෙම ද්විත්ව අනන්‍යතාව සාහිත්‍ය මාසය නියෝජනය කරන්නේ කුමක්ද යන ප්‍රශ්නය මතු කරයි. එය ප්‍රඥාව, විමසුම සහ බුද්ධිමය පිබිදීමක් සඳහා වූ කාලයක්ද, නැතහොත් එය ප්‍රධාන වශයෙන් මුද්‍රිත නිෂ්පාදන සඳහා වූ වෙළඳපොළක් බවට පත් වී තිබේද?
මෙම පරිවර්තනය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා, ශ්‍රී ලංකාවේ සාහිත්‍ය මාසයේ ආරම්භය නැවත විමසා බැලීම, එහි පරිණාමය සොයා බැලීම සහ අද සාහිත්‍ය සංස්කෘතියේ තත්ත්වය පිළිබඳ විවේචනාත්මකව විමසා බැලීම වැදගත් වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ සැප්තැම්බර් මාසය සාහිත්‍යය සමඟ සම්බන්ධ කිරීමේ සම්ප්‍රදාය 1957 දක්වා දිව යයි. ඒ වන විට දිවයිනේ පළමු සංවිධානාත්මක සාහිත්‍ය උත්සවය මෙම මාසයේ දී පැවැත්විණි. එකල මූලික අරමුණ වූයේ පොත් අළෙවිය පමණක් නොව, පශ්චාත්-නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ සාහිත්‍යය සහ කියවීම නැවත පණගැන්වීමයි.
1950 දශකය සංස්කෘතික පුනර්ජීවන සමයක් විය. ජාතික අනන්‍යතාව නැවත අර්ථ දැක්වෙමින් පැවති අතර, අධ්‍යාපනය ව්‍යාප්ත වෙමින්, පාසල් පාදක කරගත් ප්‍රබල සාහිත්‍ය සංස්කෘතියක් වර්ධනය වෙමින් තිබුණි. තරුණ සිසුහු කාව්‍ය නිර්මාණ, විවාද සහ රචනා තරඟවලට සහභාගී වූහ. ලේඛක කවයන් විවේචනාත්මකව ඇගයීමට ලක් වූ කෘති නිර්මාණය කළා පමණක් නොව, ඒවා මහජන සංවාදවලට ද ලක් විය. සාහිත්‍යය කුඩා බුද්ධිමය කවයන්ට සීමා නොවී, ජාතික සංවාදයේ කොටසක් බවට පත් විය.
එම යුගයේ සාහිත්‍ය කෘති අමතක නොවන ඒවා වූයේ ඒවා කියවීම, සංවාදයට ලක් කිරීම සහ ජනතාව විසින් අගය කිරීම නිසාය. සැප්තැම්බරය සාහිත්‍ය මාසයක් ලෙස ස්ථාපිත කිරීම පිටුපස තිබූ අරමුණ වූයේ, පුද්ගලයන් සහ සමාජය යන දෙකම පරිවර්තනය කළ හැකි සාහිත්‍යමය පුනරුදයක් පෝෂණය කිරීම සඳහා එවැනි වාතාවරණයක් ඇති කිරීමය.
මෙම ව්‍යාපාරය ඊළඟ දශකවලදී ද මැකී ගියේ නැත. 1970 දශකයේදී ශ්‍රී ලංකාව තවත් සාහිත්‍ය ප්‍රබෝධයක රැල්ලක් අත්විඳින ලදී. එදිරිවීර සරච්චන්ද්‍ර, සිරි ගුනසිංහ සහ තවත් ලේඛකයෝ නූතනවාදී සහ සමාජයීය සවිඥානික සාහිත්‍යය ඉදිරියට ගෙන ගියහ. ඔවුන්ගේ කෘති පුළුල් පාඨක පිරිසක් වෙත ළඟා වූ අතර, විශ්වවිද්‍යාල, පුවත්පත් සහ ප්‍රජා කණ්ඩායම් තුළ සංවාදයට බඳුන් විය.
මෙම අවධියේ දී, සාහිත්‍ය උත්සව සහ පොත් ආශ්‍රිත වැඩසටහන් බුද්ධිමය ගැඹුරකින් යුක්ත විය. මෙම කාලය තුළ ලබා දුන් සාහිත්‍ය සම්මාන බොහෝ විට අදටත් අදාළ වන කෘති අමරණීය කළේය. 1970 දශකයේ සම්මානයක් දිනූ නවකතාවක් හෝ කාව්‍ය සංග්‍රහයක් දශක ගණනාවකට පසුව ද අධ්‍යයන කටයුතු සඳහා නිර්දේශ කිරීම් සහ අධ්‍යයනය කිරීම් සඳහා ලක් විය. එකල නිර්මාණය වූ සාහිත්‍යයේ ගැඹුරු සහ කල්පවතින වටිනාකම එතුළින් මැනවින් පෙන්නුම් කරයි.
එම යුගයේ සාහිත්‍ය මාසය එහි මුල් මෙහෙවර, එනම් ප්‍රඥාව වර්ධනය කිරීම, සංස්කෘතික අනන්‍යතාව පෝෂණය කිරීම සහ කියවීම තුළින් සමාජය උසස් කිරීම පිළිබිඹු කළේය.
කෙසේ වෙතත්, ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය 1970 දශකයේ අගභාගයේ සහ 1980 දශකයේ විවෘත කිරීමත් සමඟ මෙම ගමන් මග සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් විය. විවෘත ආර්ථිකය ප්‍රකාශන ක්ෂේත්‍රය ඇතුළු සෑම අංශයකටම නව වෙළඳපල බලවේග හඳුන්වා දුන්නේය.
පුද්ගලික ප්‍රකාශන ආයතන සහ පොත් සාප්පු ව්‍යාප්ත වීම පොත් ලබා ගැනීමේ හැකියාව වැඩි කළ අතර, එය සාහිත්‍යය, සංස්කෘතික උරුමයක සිට වෙළඳ භාණ්ඩයක් බවට පත් කිරීමේ වෙනසකට ලක් විය. 1990 දශකය වන විට, සැප්තැම්බරය සාහිත්‍යය පුනර්ජීවනය කිරීම ගැන නොව, වෙළෙඳාම පිළිබඳ වැඩි අවධානයක් යොමු කළේය. BMICH හි පොත් ප්‍රදර්ශනය, සාහිත්‍ය මාසයේ කේන්ද්‍රය බවට පත් වූ අතර, එය දැවැන්ත වාණිජමය ව්‍යාපාරයක් බවට වර්ධනය විය.
මෙයින් අදහස් කරන්නේ සාහිත්‍යය අතුරුදහන් වූ බව නොවේ. ඇත්ත වශයෙන්ම, පෙරට වඩා පොත් වැඩි ප්‍රමාණයක් බිහි කරන්නට හැකියාව ලැබිණි. නමුත් අභිප්‍රාය සහ වාතාවරණය වෙනස් විය. එක් කලෙක අරමුණ වූයේ සංස්කෘතික පුනරුදයක් නම්, දැන් ප්‍රමුඛ අවධාරණය බවට පත්ව ඇත්තේ දැරිය හැකි මිල, වට්ටම් සහ විශාල පරිමාවෙන් විකිණීමයි.
අද, සාහිත්‍ය මාසය සහ වාර්ෂිකව BMICH හි සංවිධානය කරනු ලබන කොළඹ ජාත්‍යන්තර පොත් ප්‍රදර්ශනය යන දෙක එකිනෙකට සමාන වී ඇත. මෙම ප්‍රදර්ශනය සැප්තැම්බර් මාසයේ සාහිත්‍ය ක්‍රියාකාරකම්වල හදවත බවට පත්ව තිබේ.
කුඩා හා මහා පරිමාණ ප්‍රකාශකයන් ළමා පොත් සහ පාසල් පොත්වල සිට නවකතා, කවි, විශ්වකෝෂ, ආනයනික සහ වැඩියෙන් අලෙවි වන තවත් බොහෝ පොත් දහස් ගණනක් ප්‍රදර්ශනය කිරීමට එක්රැස් වෙති. පොත්වල විවිධත්වය විස්මයජනක වුවද, ප්‍රධාන ආකර්ෂණය සාහිත්‍යමය වටිනාකම නොවේ. ඒ වට්ටම්ය. පාරිභෝගිකයන් අඩු කළ මිලට පොත් මිලදී ගැනීම සඳහා වෙළෙඳ කුටි වෙත ඇදී යති.
මේ අර්ථයෙන් ගත් කල, සාහිත්‍ය මාසය ගොඩනැගී ඇත්තේ ප්‍රකාශන සහ ව්‍යාපාරික ජාලයක් මතය. එය සංස්කෘතික සැමරුමක් මෙන්ම වාණිජ අවස්ථාවක් ද වේ. BMICH වෙත පැමිණෙන බොහෝ දෙනෙක් පොත් ප්‍රදර්ශනය සාහිත්‍ය වන්දනාවක් ලෙස නොව, සාප්පු සවාරි සැණකෙළියක් ලෙස සලකති.
මෙම පාරිභෝගික ප්‍රවණතාව සහභාගිවන්නන්ගේ හැසිරීම්වලින් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය: දුසිම් ගණනින් පොත් බෑග්වල පුරවාගෙන යන පවුල්, ප්‍රදර්ශන භූමියේ සෙල්ෆි ඡායාරූප ගන්නා තරුණ තරුණයින් සහ කියවීමේ අරමුණින් පමණක්ම නොව නිවසේ පොත් රාක්කය පිරවීමේ අදහසින් පොත් එකතු කරන්නන් ද එහි දක්නට ලැබේ. බොහෝ දෙනෙකුට, මාසයේ සතුට ඇත්තේ කියවීමේ නිහඬ පිළිවෙතට වඩා ඒවා අත්පත් කර ගැනීම තුළ ය.
වාණිජමය අංශයන්ට අමතරව, සැප්තැම්බරය ශ්‍රී ලංකාවේ සාහිත්‍ය සම්මාන සඳහා ද කදිම සමයක් ද වේ. ස්වර්ණ පුස්තක, රජත පුස්තක, විද්‍යෝදය සම්මාන, ගොඩගේ සාහිත්‍ය සම්මාන සහ රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මාන වැනි කීර්තිමත් සම්මාන මෙම මාසය තුළ පිරිනමනු ලැබේ.
මෙම සම්මාන මගින් ලේඛකත්වයේ විශිෂ්ටත්වය හඳුනාගෙන ගෞරව දැක්වීමට අදහස් කරයි. කෙසේ වෙතත්, විනිශ්චය මණ්ඩලවල රස වින්දනයේ විවිධත්වය සහ ඒවායේ විවිධ නිර්ණායක නිසා විවිධ ස්ථානවල විවිධ ආකාරයෙන් පොත් සම්මානයට ලක් වේ. එක් සම්මාන උළෙලකදී, එක් නවකතාවක් “වසරේ හොඳම නවකතාව” ලෙස නම් කළ හැකි අතර, තවත් මණ්ඩලයක් සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස් කෘතියක් තෝරා ගනු දැකිය හැකිය.
මෙම තත්ත්වය සාහිත්‍ය ඇගයීමේ දී ස්ථාවරත්වය සහ ප්‍රමිතීන් පිළිබඳව ගැටලු මතු කරයි. මීට පෙර දශකවලදී, ජාතික සාහිත්‍ය සම්මාන දිනූ පොත් බොහෝ විට සම්භාවනාවට ලක් වූ අතර, දශක ගණනාවකට පසුව පවා ඒවා මතකයේ රැඳී තිබුණි. අද, ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව, ඇතැම් සම්මානලාභී කෘති වසරක් තුළදීම මතකයෙන් මැකී යයි. ඒවා මතකයේ රැඳෙන්නේ විකුණුම්වලින් ඉහළ ගිය වෙළඳ භාණ්ඩ ලෙස පමණි.
සැප්තැම්බරය සාහිත්‍යය සඳහා කැපවී තිබිය දී, ඔක්තෝබරය ශ්‍රී ලංකාවේ කියවීමේ මාසය ලෙස නම් කර තිබීම සිත්ගන්නා කරුණකි. මෙම ව්‍යාප්තිය අවධාරණය කරන්නේ පොත්වල සැබෑ අරමුණ මිලදී ගැනීම පමණක් නොව කියවීම බවයි. එහෙත්, මෙම අඛණ්ඩ පැවැත්ම සංස්කෘතික ව්‍යාපාරයකට වඩා තවත් අලෙවිකරණ උපාය මාර්ගයක් බවට පත්වීමේ අවදානමක් ඇති බව විචාරකයෝ පෙන්වා දෙති. ඔක්තෝබරය යනු හුදෙක් විකුණුම් ව්‍යාපාරයේම දිගුවක් නම් එය සාහිත්‍ය වර්ධනයට රුකුලක් වන්නේ නැත.
සම්මාන දිනූ කෘති බොහෝ විට අලෙවිකරණ මෙවලම් ලෙස ක්‍රියා කරන බව පෙනෙන්නට තිබේ. බොහෝ පාඨකයින් සඳහා, “සම්මානලාභී” යන ලේබලය පොතක් මිල දී ගැනීමට ප්‍රමාණවත් හේතුවක් වන අතර, ඔවුන් එය කියවීමට අදහස් කරන්නේද නැද්ද යන්න එතැනදී සැලකෙන්නේ නැත.
මෙම වෙනස්කම් පාඨක සංස්කෘතියේ ගැඹුරු පරිවර්තනයක් පෙන්නුම් කරයි. පරමාදර්ශී ලෙස, කියවීමේ සතුට හෙවත් ආනන්දය ප්‍රඥාවෙන් අවසන් විය යුතුය. එහෙත්, අද සාහිත්‍ය මාසයේ දී, මෙම උසස් අරමුණ බොහෝ විට යටපත් වී තිබේ. පාඨකයින් වරෙක ප්‍රඥාව සෙවූ තැන, බොහෝ දෙනෙක් දැන් සොයන්නේ වට්ටම් ය.
සැප්තැම්බරය සාහිත්‍යය සඳහා කැපවී තිබිය දී, ඔක්තෝබරය ශ්‍රී ලංකාවේ කියවීමේ මාසය ලෙස නම් කර තිබීම සිත්ගන්නා කරුණකි. මෙම ව්‍යාප්තිය අවධාරණය කරන්නේ පොත්වල සැබෑ අරමුණ මිලදී ගැනීම පමණක් නොව කියවීම බවයි. එහෙත්, මෙම අඛණ්ඩ පැවැත්ම සංස්කෘතික ව්‍යාපාරයකට වඩා තවත් අලෙවිකරණ උපාය මාර්ගයක් බවට පත්වීමේ අවදානමක් ඇති බව විචාරකයෝ පෙන්වා දෙති. ඔක්තෝබරය යනු හුදෙක් විකුණුම් ව්‍යාපාරයේම දිගුවක් නම් එය සාහිත්‍ය වර්ධනයට රුකුලක් වන්නේ නැත.
සාහිත්‍ය මාසය තුළ ඇති ප්‍රධානතම ආතතිය වන්නේ වාණිජ්‍යය සහ සංස්කෘතිය අතර ගැටුමයි. එක් අතකින්, පොත් ප්‍රදර්ශනය සහ සම්මාන උළෙලවල් අවිවාදයෙන්ම පොත් සඳහා වූ ප්‍රවේශය වර්ධනය කරයි, මිලදී ගැනීම දිරිමත් කරයි.
කියවීමේ අවසාන අරමුණ ප්‍රඥාව, සංවේදනය සහ විචාරාත්මක විමසුම නම්, සාහිත්‍ය මාසය එම ප්‍රතිඵල පෝෂණය කිරීමට මාර්ග සොයා ගත යුතුය. සංවිධායකයින්, ප්‍රකාශකයන්, අධ්‍යාපනඥයන් සහ පාඨකයන් සියලු දෙනාටම ඒ වගකීම පැවරී තිබේ. සාහිත්‍ය සාකච්ඡා, මහජන දේශන, පාසල් තරග, ප්‍රජා කියවීමේ ව්‍යාපෘති සහ විචාරාත්මක සමාලෝචන මගින් සමබරතාව යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා පොත් ප්‍රදර්ශනය රුකුළක් කර ගත හැකිය.
සාහිත්‍ය මාසය ශ්‍රී ලංකාවේ වඩාත් ප්‍රබල සංස්කෘතික සැමරුම්වලින් එකක් ලෙස පවතී. එය දස දහස් ගණනින් ජනතාව ආකර්ෂණය කර ගනිමින්, ප්‍රකාශන කර්මාන්තය පවත්වා ගනිමින්, සාහිත්‍යය මහජන අවධානයට ලක් කරයි. එහෙත්, එහි මුල් මෙහෙවර, එනම්, සාහිත්‍ය පුනරුදයක් නිර්මාණය කිරීම යන්න පාරිභෝගිකවාදයෙන් යටපත් වී තිබේ.
1957 සහ ඉන් පසු දශක දෙස ආපසු හැරී බලන විට, සාහිත්‍යය ජීවමාන බලවේගයක් වූ, මහජන චින්තනය හැඩගස්වමින්, කල් පවතින කෘති ඉතිරි කළ යුගයක් අපට පෙනේ. අද, ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධව, සාහිත්‍යය නිෂ්පාදනයක් බවට, තොග වශයෙන් විකුණා ඉක්මනින් අමතක වන වෙළඳ භාණ්ඩයක් බවට පත් වීමේ අවදානමක් ඇත.
පොත් යනු මිලදී ගත යුතු වස්තුවකට වඩා වැඩිමනත් දෙයකි. ඒවා මානව අත්දැකීම්, පරිකල්පනය සහ සත්‍යයේ කැඩපත වේ. සැප්තැම්බරය පොත් මිලදී ගැනීමට පමණක් නොව, කියවීමට, විමසීමට සහ මතක තබා ගැනීමටද කාලයක් විය යුතුය.
සාහිත්‍ය මාසයට එහි පොරොන්දුව සැබවින්ම ඉටු කිරීමට නම්, එය ප්‍රඥාවේ සහ විමසුමේ ආත්මය නැවත ලබා ගත යුතුය. පොත් යනු මිලදී ගත යුතු වස්තුවකට වඩා වැඩිමනත් දෙයකි. ඒවා මානව අත්දැකීම්, පරිකල්පනය සහ සත්‍යයේ කැඩපත වේ. සැප්තැම්බරය පොත් මිලදී ගැනීමට පමණක් නොව, කියවීමට, විමසීමට සහ මතක තබා ගැනීමටද කාලයක් විය යුතුය.
ශ්‍රී ලංකාවට එම සමබරතාවය යළි පණගැන්විය හැකි නම්, සාහිත්‍ය මාසය නැවත වරක් තවත් සාප්පු සවාරි සමයක් නොව, සංස්කෘතික හා බුද්ධිමය පුනර්ජීවනයේ පහන් කණුවක් බවට පත් වනු ඇත.
නිරංජන් චාමින්ද කරුණාතිලක