ඌව පළාතේ ප්‍රසිද්ධ දේශපාලඥයෙකුගේ පුත්‍රයෙකු පාසලක දී විද්‍යුත් දුම්වැටි (e-cigarette) භාවිත කරමින් සිටිය දී හසුවූ බවට පුවතක් වාර්තා වූ අතර පාර්ලිමේන්තු සැසිවාරයකදී එය සංවාදයකට බඳුන්වීමත් සමග මෙම ප්‍රකාශය ඉතා ඉක්මනින් විවිධ මාධ්‍යවල පැතිර ගියේය.
යොවුන් පරපුර අතර වේපිං උපාංග (vaping devices), එනම් වාෂ්පශීලී ද්‍රව්‍ය ආඝ්‍රාණය කිරීම සඳහා සකස් කරන ලද උපාංග පැවතීම සහ තහනම් කරන ලද එවැනි නිෂ්පාදන රට තුළ සංසරණය වන බවට නැවත වරක් මහජන මතය අවුලවාලීමට මේ සිදුවීම ඉවහල් විය.
දේශපාලන ප්‍රතිචාර මෙම චෝදනාව ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හෝ බැහැර කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කළද, මෙම කතාවෙන්ම එයට වඩා පුළුල් කාරණයක් උද්ගත වී තිබේ. විද්‍යුත් දුම්වැටි යනු මොනවාද, ඒවා මතභේදයට තුඩු දී ඇත්තේ මන්ද සහ ශ්‍රී ලංකාවේ නීතිය ඒවා සම්බන්ධයෙන් පවසන්නේ කුමක්ද යන කාරණා මේ අතුරින් ප්‍රමුඛස්ථානයකට පැමිණ තිබේ.
දේශපාලන ප්‍රතිචාර මෙම චෝදනාව ප්‍රතික්ෂේප කිරීම හෝ බැහැර කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කළද, මෙම කතාවෙන්ම එයට වඩා පුළුල් කාරණයක් උද්ගත වී තිබේ. විද්‍යුත් දුම්වැටි යනු මොනවාද, ඒවා මතභේදයට තුඩු දී ඇත්තේ මන්ද සහ ශ්‍රී ලංකාවේ නීතිය ඒවා සම්බන්ධයෙන් පවසන්නේ කුමක්ද යන කාරණා මේ අතුරින් ප්‍රමුඛස්ථානයකට පැමිණ තිබේ.
විද්‍යුත් දුම්වැටි (ඉංග්‍රීසියෙන් electronic cigarette යන්නෙහි කෙටි යෙදුමකි) යනු බැටරි බලයෙන් ක්‍රියා කරන උපකරණයකි. මෙය, සාමාන්‍යයෙන් විද්‍යුත්-ද්‍රව (e-liquid) හෝ වේප් යුෂ (vape juice) හෙවත් වාෂ්පශීලී ස්වභාවයෙන් පවතින යුෂ ලෙස හඳුන්වන ද්‍රවයක් රත් කර, භාවිත කරන්නන් ආශ්වාස කරන වායු කැටිති (aerosol) බවට පත් කිරීමට හැකි පරිදි සැලසුම් කර තිබේ. මෙම ක්‍රියාවලිය වේපිං (vaping) ලෙස හැඳින්වේ.
සාම්ප්‍රදායික දුම්වැටි මෙන් නොව, විද්‍යුත් දුම්වැටි, දුම්කොළ දහනය කරන්නේ නැත. ඒ වෙනුවට, ඒවා සාමාන්‍යයෙන් නිකොටින්, ප්‍රොපිලීන් ග්ලයිකෝල් (propylene glycol), එළවළු ග්ලිසරින් (vegetable glycerin) සහ රසකාරක රසායනික ද්‍රව්‍ය අඩංගු මිශ්‍රණයක් වාෂ්ප කිරීමට තාපන දඟරයක් (heating coil) භාවිත කරයි. දුමාරයක් නොමැති වීම නිසා බොහෝ දෙනා උපකල්පනය කරන්නේ වේපිං කිරීම දුම් පානයට වඩා ආරක්ෂිත බවයි. එහෙත්, වර්ධනය වන විද්‍යාත්මක සාක්ෂි සහ නිල අනතුරු ඇඟවීම් එම උපකල්පනයට අභියෝග කරයි.
විද්‍යුත්-ද්‍රවවල ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍ය වන්නේ ප්‍රොපිලීන් ග්ලයිකෝල් (PG) සහ එළවළු ග්ලිසරින් (VG) ය. මේවා ආහාර සහ ආලේපනවල භාවිත කරන ද්‍රව්‍ය වේ. කෙසේ වෙතත්, මෙම රසායනික ද්‍රව්‍ය දීර්ඝ කාලීන ආශ්වාසය සඳහා කිසි විටෙකත් සුදුසු ඒවා නොවේ. ඒවා රත් වූ විට, පෙනහළුවලට හානි කරන සහ DNA වලට හානි කළ හැකි ෆෝමැල්ඩිහයිඩ් සහ ඇක්‍රොලීන් වැනි විෂ සහිත ඇල්ඩිහයිඩ (aldehydes) බවට බිඳී යා හැකිය.
බොහෝ විද්‍යුත් දුම්වැටිවල නිකොටින් අඩංගු වේ. එය යොවුන් වියේ දරුවන්ගේ මොළයේ වර්ධනයට බලපාන, ඉතා ඇබ්බැහි කරවන උත්තේජකයකි. නිකොටින්වලට ඇබ්බැහි වීමෙන් අවධානය, මනෝභාවය සහ ආවේග පාලනය වෙනස් කළ හැකිය. “නිකොටින් රහිත” ලෙස ලේබල් කරන ලද විද්‍යුත්-ද්‍රවවල පවා නිකොටින් අංශු මාත්‍ර අඩංගු වන බව බොහෝ අධ්‍යයනවලින් සොයාගෙන තිබේ.
වේප් යුෂවල භාවිත කරන රසකාරක, එනම් පලතුරු, මින්ට් වැනි ඒවා බොහෝ විට ආහාර සඳහා සුදුසු ප්‍රමිතියෙන් යුක්ත වුවද, ආශ්වාස කිරීමට සුදුසු ද යන්න පිළිබඳ සහතිකයක් ලබා දෙන්නේ නැත. ඩයසිටයිල් (diacetyl) වැනි ඇතැම් සංයෝග, “පොප්කෝන් පෙනහළු” යන ප්‍රකට නමින් හඳුන්වන දරුණු හා ආපසු හැරවිය නොහැකි පෙනහළු රෝගය ඇතිවීම සඳහා හේතු වන බව හෙළි වී තිබේ. මේ අතර, උපාංග තුළ ඇති ලෝහමය දඟර මගින් නිකල්, ඊයම්, සහ ක්‍රෝමියම් අංශු වාෂ්පයට මුදා හැරිය හැකි අතර, එය බැර ලෝහ විෂ වීමක් ඇති කිරීමේ හැකියාවක් පවතී.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) අඛණ්ඩව අනතුරු අඟවන්නේ විද්‍යුත් දුම්වැටි “ආරක්ෂිත නොවන” බවත්, ඒවා භාවිත කරන්නන්ට සහ පිටවන වායු කැටිතිවලට නිරාවරණය වන අයට සෞඛ්‍ය අවදානම් ඇති කරන බවත්ය. මෙම නිෂ්පාදනවල හානිකර ද්‍රව්‍ය අඩංගු වන බවත්, වේපිං කරන තරුණයින් පසුව සාම්ප්‍රදායික දුම්වැටි පානය ආරම්භ කිරීමේ සම්භාවිතාව වැඩි කරන බවත් එම සංවිධානය පෙන්වා දෙයි.
ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ ක්‍රියාමාර්ග කැඳවීම (2023) අවධාරණය කරන්නේ දුම්පානය කරන්නන්ට එය නැවැත්වීමට විද්‍යුත් දුම්වැටි උපකාර වන බවට නිශ්චිත සාක්ෂි නොමැති බවයි. ඒ වෙනුවට, ඒවා ද්විත්ව භාවිත කරන්නන්, එනම් සැබෑ දුම්පානය සහ වේපිං යන දෙකම කරන පුද්ගලයන් බිහි කළ හැකි අතර, නිකොටින් මත යැපීම තවදුරටත් තහවුරු කරයි. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය, විශේෂයෙන්ම තරුණයින් සහ දුම්පානය නොකරන පුද්ගලයන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා, විද්‍යුත් දුම්වැටි දැඩි ලෙස නියාමනය කිරීමට හෝ තහනම් කිරීමට රජයයන්වලින් ඉල්ලා සිටී.
ශ්‍රී ලංකාවේ, 2006 අංක 27 දරන දුම්කොළ හා මද්‍යසාර පිළිබඳ ජාතික අධිකාරී පනත (NATA පනත) සහ එහි පසුකාලීන සංශෝධන දුම්කොළ පාලනයේ ප්‍රධාන නීති සම්පාදනයන් වේ. මුල් පනතේ විද්‍යුත් දුම්වැටි ගැන සඳහන් කර නොතිබුණද, දුම්කොළ හා මද්‍යසාර පිළිබඳ ජාතික අධිකාරිය (NATA) සහ ශ්‍රී ලංකා සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුව අර්ථකථනය කරන්නේ එය සියලුම විද්‍යුත් නිකොටින් සැපයුම් පද්ධති (ENDS) ආවරණය කරන බවයි.
දුම්කොළ පාලන නීති සම්පාදනයන්ට අනුව, විද්‍යුත් දුම්වැටි, විශේෂයෙන් නිකොටින් හෝ දුම්කොළ අඩංගු ඒවා, නිෂ්පාදනය, ආනයනය, විකිණීම සහ විකිණීමට ඉදිරිපත් කිරීම තහනම් කර ඇත. ප්‍රායෝගිකව, නීතිය ක්‍රියාත්මක කරන ආයතන මේවා දුම්කොළ අනුරූප (tobacco analogues) ලෙස සලකන බැවින්, නිකොටින් අඩංගු වුවත් නැතත්, මෙය සියලුම වේපිං උපාංග සඳහා අදාළ වේ.
මෙම නිෂ්පාදන ආනයනය කිරීම හෝ විකිණීම සම්බන්ධයෙන් හසුවන සිල්ලර වෙළෙන්දන්ට සහ පුද්ගලයන්ට භාණ්ඩ රාජසන්තක කිරීම් සහ දඩ මුදල් නියම කරනු ලබන අතර, සුරාබදු දෙපාර්තමේන්තුව මෑත වසරවලදී සුවඳ විලවුන්, ඔරලෝසු සහ ආලේපන තුළ සඟවා තිබූ විද්‍යුත් දුම්වැටි සොයා ගැනීමට වැටලීම් කිහිපයක් සිදු කර තිබේ.
සියලුම සන්දර්භයන් තුළ තනි පුද්ගලයන් විසින් මේවා භාවිත කිරීම හෝ සන්තකයේ තබා ගැනීම පැහැදිලිවම අපරාධයක් ලෙස සලකා නොතිබුණ ද, ශ්‍රී ලංකාවේ නීතිය යටතේ එවැනි නිෂ්පාදන නීත්‍යානුකූලව ලබා ගැනීම අතිශයින් දුෂ්කරය. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, සංසරණය වන බොහෝ විද්‍යුත් දුම්වැටි ලැබෙන්නේ නීතිවිරෝධී හෝ විධිමත් නොවන වෙළෙඳපොළවල් (illegal or gray markets) හරහාය.
තහනම නොතකා, විද්‍යුත් දුම්වැටි නිශ්ශබ්දව නව යොවුන් වියේ සහ තරුණයින් අතර ජනප්‍රිය වෙමින් පවතී. ඒවායේ සැඟවුණු හැඩතල සහ විවිධ රසයයන් ආකර්ෂණීය වන අතර, සමාජ මාධ්‍ය බොහෝ විට වේපිං නවීන හෝ හානිකර නොවන දෙයක් ලෙස නිරූපණය කරයි. මෙම මතය, විශේෂයෙන්ම පාසල්වලදී, සම වයසේ මිතුරන් අතර ඉක්මනින් ව්‍යාප්ත විය හැකි බැවින් එය දැඩි ලෙස අවධානයට ලක් කළ යුතු කාරණාවක් බවට පත්ව තිබේ.
සාම්ප්‍රදායික දුම්පානයට පිවිසීමේ දොරටුවක් ලෙස විද්‍යුත් දුම්වැටි ක්‍රියා කළ හැකි බවට මහජන සෞඛ්‍ය විශේෂඥයෝ අනතුරු අඟවති. රටවල් කිහිපයක අධ්‍යයනවලින් පෙනී යන්නේ විද්‍යුත් දුම්වැටිවල රස බැලීමට උත්සාහ කරන නව යොවුන් වියේ දරුවන් පසුව සැබෑ දුම්වැටි ආරම්භ කිරීමට දෙගුණයක් හෝ තුන් ගුණයක් වැඩි ඉඩක් ඇති බවයි. නිකොටින්වලට ඇබ්බැහි වී, එය ස්ථාපිත වූ පසු, වසර ගණනාවක් පැවතිය හැකි අතර එය බිඳ දැමීම ඉතා අපහසුය.
වේපිං කිරීමෙන් සැබෑ දුම්වැටි දුමාරයේ ඇති ඇතැම් විෂ සහිත තාර සහ දහන නිෂ්පාදන ඉවත් කරන බව සැබෑවකි. කෙසේ වෙතත්, ඒවා කිසිසේත්ම ආරක්ෂිත බව එයින් අදහස් වන්නේ නැත. සෞඛ්‍ය පර්යේෂකයන් අවධාරණය කරන්නේ විද්‍යුත් දුම්වැටි මගින් දුම්වැටිවලට වඩා අඩු රසායනික ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයකට භාවිත කරන්නන් නිරාවරණය කළ හැකි වුවද, ඒවා පෙනහළු, හදවත සහ රුධිර වාහිනීවලට බලපාන නිකොටින් සහ අනෙකුත් හානිකර ද්‍රව්‍ය සපයන බවයි.
එපමණක් නොව, වාෂ්පීකරණය කරන ලද රසායනික ද්‍රව්‍ය ආශ්වාස කිරීමේ දිගුකාලීන බලපෑම් බොහෝ දුරට නොදන්නා කරුණකි. විද්‍යුත් දුම්වැටි පුළුල් ලෙස භාවිතයට පැමිණ දැනට වසර 15 ක් පමණ ගත වී ඇති අතර ඒවායේ නිදන්ගත සෞඛ්‍ය ප්‍රතිවිපාක සම්පූර්ණයෙන් තක්සේරු කිරීමට විද්‍යාඥයින්ට ප්‍රමාණවත් තරම් කාලයක් ලැබී නැත.
දුම්කොළ නියාමනය කරන්නන් අතර කලාපයේ ප්‍රබලතම රටවලින් එකක් ලෙස ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ දුම්කොළ පාලනය පිළිබඳ රාමු සම්මුතිය (WHO-FCTC) විසින් ශ්‍රී ලංකාව පිළිගෙන ඇත. දුම්වැටි පැකට්වල විශාල සිතුවම් සහිත අනතුරු ඇඟවීම් හඳුන්වා දුන් සහ දුම්කොළ වෙළඳ දැන්වීම් සම්පූර්ණයෙන්ම තහනම් කළ දකුණු ආසියාවේ ප්‍රථම රටවල් අතරට ශ්‍රී ලංකාව ඇතුළත් විය.
මෙම දැඩි ප්‍රතිපත්ති විද්‍යුත් දුම්වැටි සඳහා වැටකඩොලු බැඳීමට දැඩි උපකාරයක් සලසා දී තිබේ. එනම්, නව නිකොටින් ඇබ්බැහි වීමක් පුළුල් වීමට පෙර එය වළක්වා ගැනීමට මේ ප්‍රතිපත්ති නිසා හැකි වී තිබීමය.. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය සහ දුම්කොළ සහ මද්‍යසාර පිළිබඳ ජාතික අධිකාරිය (NATA), ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ ස්ථාවරයට අනුකූලව, වේපිං නීතිවිරෝධී සහ හානිකර විය හැකි බව අවධාරණය කරති.
නීතිය බලාත්මක කිරීමෙන් පමණක් ගැටලුව විසඳිය නොහැකි බව විශේෂඥයෝ තර්ක කරති. අවශ්‍ය වන්නේ දැඩි නියාමනය, අධ්‍යාපනය සහ දැනුවත් කිරීමේ එකතුවකි. දෙමාපියන්, ගුරුවරුන් සහ සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයන් විද්‍යුත් දුම්වැටිවල පෙනුම සහ අවදානම් පිළිබඳව දැනුවත් විය යුතු අතර එමගින් ඔවුන්ට ඒවා හඳුනා ගැනීමට සහ දරුවන්ට ඵලදායී ලෙස මඟ පෙන්වීමට හැකි වේ.
මෑතකාලීන පාසල් සම්බන්ධ විද්‍යුත් දුම්වැටි සිද්ධිය, මෙයට සම්බන්ධ වූ පුද්ගලයන් කවුරුන් වුවද, එය නිකුත් කරන්නේ අනතුරු ඇඟවීමේ සංඥාවකි. නීතිමය තහනම් තිබියදීත්, මෙම උපාංග අධ්‍යාපන ආයතන ඇතුළුව තරුණයින්ගේ අතට පත්වෙමින් පවතින බව එයින් පෙන්නුම් කරයි.
නීතිය බලාත්මක කිරීමෙන් පමණක් ගැටලුව විසඳිය නොහැකි බව විශේෂඥයෝ තර්ක කරති. අවශ්‍ය වන්නේ දැඩි නියාමනය, අධ්‍යාපනය සහ දැනුවත් කිරීමේ එකතුවකි. දෙමාපියන්, ගුරුවරුන් සහ සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයන් විද්‍යුත් දුම්වැටිවල පෙනුම සහ අවදානම් පිළිබඳව දැනුවත් විය යුතු අතර එමගින් ඔවුන්ට ඒවා හඳුනා ගැනීමට සහ දරුවන්ට ඵලදායී ලෙස මඟ පෙන්වීමට හැකි වේ.
ඒ අතරම, ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් විසින් නීතිය බලාත්මක කිරීමේදී ඇතිවන අවිනිශ්චිතතාවයන් වැළැක්වීම සඳහා, විද්‍යුත් නිකොටින් සහ නිකොටින් නොවන සැපයුම් පද්ධතිවල සියලුම ආකාර ආවරණය වන පරිදි පැහැදිලි නිර්වචන සහිතව පවතින නීති යාවත්කාලීන කරන බවට සහතික විය යුතුය.
විද්‍යුත් දුම්වැටි පිළිබඳ සංවාදය මහජන සෞඛ්‍යය, තාක්ෂණය සහ ප්‍රතිපත්ති යන අංශවල සන්ධිස්ථානයක පවතී. ශ්‍රී ලංකාව සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, මෙම ගැටලුව නීත්‍යානුකූල භාවය පිළිබඳ පමණක් නොව, නවෝත්පාදනයක් ලෙස වෙස්වලාගත් ඇබ්බැහි වීමෙන් මීළඟ පරම්පරාව ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳව ද වේ.
පාසල් සිදුවීමකින් ආරම්භ වූ සංවාදය පුළුල් යථාර්ථයක් හෙළි කර තිබේ. එනම්, තහනම් කර තිබියදීත්, විද්‍යුත් දුම්වැටි නිහඬව ව්‍යාප්ත වෙමින් පවතින බවයි. මෙම නව තර්ජනය රටේ තරුණයින්ගේ සෞඛ්‍යයට හානි කිරීමට පෙර, දුම්කොළ සම්බන්ධයෙන් රටේ දැඩි ස්ථාවරය මෙයට එරෙහිව ද ක්‍රියාත්මක වන බව සහතික කිරීම දැන් පවතින අභියෝගයයි.
නිරංජන් චාමින්ද කරුණාතිලක