ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රථම චන්ද්‍රිකාව ලෙස හඳුන්වා දුන් SupremeSAT ව්‍යාපෘතිය පිළිබඳ වසර ගණනාවක් පුරා පැවති අවිනිශ්චිතතාව, 2025 අගෝස්තු 6 වැනි දින අග්‍රාමාත්‍ය ආචාර්ය හරිණි අමරසූරිය විසින් පාර්ලිමේන්තුව අමතා සිදු කළ ප්‍රකාශයත් සමඟ නව මානයකට පිවිසිණි. කෙසේ වෙතත්, මෙම ප්‍රකාශයත් සමඟම ආණ්ඩුවේම අමාත්‍යවරුන් දෙදෙනෙකු අතර ඇති වූ මතභේදය, සමස්ත සිදුවීමේ සංකීර්ණත්වය සහ රාජ්‍ය පාලනයේ විනිවිදභාවය පිළිබඳ බරපතළ ප්‍රශ්න මතු කරයි.
පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රී ඩී. වී. චානක විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරු දෙමින්, අග්‍රාමාත්‍ය ආචාර්ය හරිණි අමරසූරිය, SupremeSAT ව්‍යාපෘතිය සම්බන්ධයෙන් කරුණු කිහිපයක් පැහැදිලි කළාය. ඇයගේ ප්‍රකාශයේ ප්‍රධාන කරුණු වූයේ, මෙම ව්‍යාපෘතිය සඳහා ශ්‍රී ලංකා රජයෙන් කිසිදු මූල්‍ය ආධාරයක් ලබා දී නොමැති බවත්, 2015 සිට 2023 දක්වා කාලය තුළ සැලකිය යුතු ආදායමක් උපයා ඇති බවත් ය. එමෙන්ම, SupremeSAT (Pvt) Ltd. සමාගම 2012 මැයි 23 වැනි දින ආයෝජන මණ්ඩලය (BOI) සමඟ ගිවිසුමකට එළඹුණු බවත්, රුපියල් බිලියන 1.828 ක සමස්ත ආයෝජනයකින් මහනුවර කාර්මික කලාපයේ චන්ද්‍රිකා සන්නිවේදන පද්ධතියක් ස්ථාපනය කිරීම මෙම ව්‍යාපෘතියේ අරමුණ වූ බවත් ඇය සඳහන් කළාය.
අග්‍රාමාත්‍යවරියගේ ප්‍රකාශයෙන් දින කිහිපයකට පසු වෙළෙඳ අමාත්‍ය වසන්ත සමරසිංහ ඇයගේ ප්‍රකාශය ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඔහු චෝදනා කළේ, අග්‍රාමාත්‍යවරියට ආයෝජන මණ්ඩලයේ නිලධාරීන් විසින් සාවද්‍ය තොරතුරු ලබා දී ඇති බවයි. ඔහු අවධාරණය කළේ, ඇය ඉදිරිපත් කළ ආදායම් වාර්තා සාවද්‍ය බවත්, චන්ද්‍රිකාවෙන් වාර්තා වූ ආදායමක් නොමැති බවත්ය.
අග්‍රාමාත්‍යවරියගේ මෙම ප්‍රකාශය, වසර ගණනාවක් පුරා මෙම ව්‍යාපෘතිය සම්බන්ධයෙන් පැවති විවිධ කටකතා සහ මතභේදවලට නිල පිළිතුරක් ලබා දුන්න ද, ඇයගේ ප්‍රකාශයත් සමඟම මෙම ගැටලුව තවත් සංකීර්ණ විය.
අග්‍රාමාත්‍යවරියගේ ප්‍රකාශයෙන් දින කිහිපයකට පසු වෙළෙඳ අමාත්‍ය වසන්ත සමරසිංහ ඇයගේ ප්‍රකාශය ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඔහු චෝදනා කළේ, අග්‍රාමාත්‍යවරියට ආයෝජන මණ්ඩලයේ නිලධාරීන් විසින් සාවද්‍ය තොරතුරු ලබා දී ඇති බවයි. ඔහු අවධාරණය කළේ, ඇය ඉදිරිපත් කළ ආදායම් වාර්තා සාවද්‍ය බවත්, චන්ද්‍රිකාවෙන් වාර්තා වූ ආදායමක් නොමැති බවත්ය. එමෙන්ම, වසන්ත සමරසිංහ අමාත්‍යවරයාගේ ප්‍රකාශය පදනම් වන්නේ අභ්‍යවකාශ කක්ෂය ලබා දීමේ ක්‍රියාවලියේ පැවති අක්‍රමිකතා මතය. රුපියල් මිලියන 5කට වඩා වටිනා ඕනෑම ව්‍යාපෘතියකට අනිවාර්යයෙන්ම අවශ්‍ය වන නිසි ටෙන්ඩර් පටිපාටියක් නොමැතිව, රාජ්‍ය සම්පතක් ලෙස සැලකිය හැකි අභ්‍යවකාශ කක්ෂය Supreme Sat සමාගම වෙත ලබා දී ඇති බව ඔහු චෝදනා කරයි. මෙම ව්‍යාපෘතිය සඳහා රුපියල් බිලියන 12ක ආයෝජනයක් සිදු කළ බවට වාර්තා වුවද, එම මුදල් අතුරුදන් වී ඇති බවත්, චන්ද්‍රිකාව සැබවින්ම ශ්‍රී ලංකාවට අයිති එකක්ද යන්න සැක සහිත බවත් ඔහු පවසයි.
ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් අදහසක්, අමාත්‍ය නලින්ද ජයතිස්ස විසින් මාධ්‍ය හමුවේ තබනු දක්නට ලැබිණි. ඔහු සිය ප්‍රකාශය සඳහා පදනම් කර ගන්නේ ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) නිල දත්තයන්ය. ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ, ITU වාර්තාවලට අනුව ශ්‍රී ලංකාවට හිමි කක්ෂවල මේ වන විට කිසිදු ශ්‍රී ලාංකික චන්ද්‍රිකාවක් ලියාපදිංචි වී නොමැති බවයි. Supreme Sat 1 ලෙස හැඳින්වූ චන්ද්‍රිකාව පවා ITU වාර්තාවල ශ්‍රී ලංකාවට අදාළ කක්ෂ ස්ථානවල වාර්තා වී නොමැති බව ඔහු තහවුරු කරයි.
ඉන් දින කිහිපයකට පසු ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් අදහසක්, අමාත්‍ය නලින්ද ජයතිස්ස විසින් මාධ්‍ය හමුවේ තබනු දක්නට ලැබිණි. ඔහු සිය ප්‍රකාශය සඳහා පදනම් කර ගන්නේ ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) නිල දත්තයන්ය. ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ, ITU වාර්තාවලට අනුව ශ්‍රී ලංකාවට හිමි කක්ෂවල මේ වන විට කිසිදු ශ්‍රී ලාංකික චන්ද්‍රිකාවක් ලියාපදිංචි වී නොමැති බවයි. Supreme Sat 1 ලෙස හැඳින්වූ චන්ද්‍රිකාව පවා ITU වාර්තාවල ශ්‍රී ලංකාවට අදාළ කක්ෂ ස්ථානවල වාර්තා වී නොමැති බව ඔහු තහවුරු කරයි.
මේ අනුව, ආණ්ඩුවේම ප්‍රධානීන් තිදෙනෙකු මෙකී චන්ද්‍රිකාව පිළිබඳ අදහස් 3ක් ඉදිරිපත් කර තිබෙන බව පෙනේ.
අග්‍රාමාත්‍යවරිය – ව්‍යාපෘතියෙන් රුපියල් බිලියන ගණනක ආදායමක් ලැබී ඇති බව පවසයි.
අමාත්‍ය වසන්ත සමරසිංහ – එම ආදායම් වාර්තා සාවද්‍ය බවත්, ව්‍යාපෘතිය වංචනික බවත් පවසයි.
අමාත්‍ය නලින්ද ජයතිස්ස – ජාත්‍යන්තර වාර්තාවලට අනුව ශ්‍රී ලංකාවට අයිති චන්ද්‍රිකාවක් කක්ෂගත කර නැති බව පෙන්වා දෙයි.
මෙම පරස්පරයන්ගෙන් පැහැදිලි වන්නේ, රජය තුළම මෙම ප්‍රශ්නය පිළිබඳව නිශ්චිත, ඒකමතික ස්ථාවරයක් නොමැති බවයි. එක් ප්‍රධානියෙකු මූල්‍ය වාර්තා මත පදනම්ව කතා කරන අතර, අනෙකා නීතිමය ක්‍රියාදාමයේ අක්‍රමිකතා පෙන්වා දෙයි. තෙවැන්නා ජාත්‍යන්තර දත්ත අනුව ව්‍යාපෘතියේ පැවැත්මම ප්‍රශ්න කරයි. මෙම තත්ත්වය මගින් රජයේ අභ්‍යන්තර සන්නිවේදනයේ සහ තොරතුරු කළමනාකරණයේ ඇති දුර්වලතා මැනවින් පෙන්නුම් කරයි. මේ කාරණා දෙස බලද්දී හැඟී යන්නේ සුප්‍රිම්සැට් චන්ද්‍රිකාවේ සහ ආණ්ඩුවේ ස්ථාවරයය යන දෙකම අවිනිශ්චිත බවය.
අභ්‍යවකාශ කක්ෂයක් ලබා දීම යනු සාමාන්‍ය රජයේ ටෙන්ඩර් පටිපාටියක් මගින් සිදු කළ හැකි ක්‍රියාවලියක් නොවන බව තේරුම් ගැනීම අත්‍යවශ්‍යය. අභ්‍යවකාශ සම්පත් සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර නීතිමය රාමුව පදනම් වන්නේ 1967 අභ්‍යවකාශ ගිවිසුම (Outer Space Treaty) මත වන අතර, එමගින් අභ්‍යවකාශය කිසිදු රටකට තනි අයිතියක් ප්‍රකාශ කළ නොහැකි මානව වර්ගයාගේ පොදු සම්පතක් බවට තහවුරු කරයි.
චන්ද්‍රිකා කක්ෂ සහ විදුලි සංඛ්‍යාත වෙන් කිරීමේ ප්‍රධාන වගකීම ඇත්තේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුබද්ධ ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමය (ITU) වෙතයි. මෙම ක්‍රියාවලිය සිදුවන්නේ “First-Come, First-Served” (මුලින් එන්නාට ප්‍රමුඛතාව) යන මූලධර්මය මත පදනම් වූ සංකීර්ණ සම්බන්ධීකරණ වැඩසටහනක් යටතේය.
ශ්‍රී ලංකාව තුළ මෙම ක්‍රියාවලිය සඳහා ප්‍රධාන නියාමන ආයතනය වන්නේ ශ්‍රී ලංකා විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිෂන් සභාව (TRCSL) යි. ශ්‍රී ලංකාව තුළ චන්ද්‍රිකාවක් දියත් කරන්නේ නම් අනුගමනය කළ යුතු පටිපාටිය එම ආයතනය මෙසේ දක්වා තිබේ:
පෞද්ගලික සමාගමක් චන්ද්‍රිකාවක් දියත් කිරීමට යෝජනා කරන විට, එයට TRCSL වෙතින් අවසරය ලබා ගත යුතුය. TRCSL විසින් එම යෝජනාව සමාලෝචනය කර, ශ්‍රී ලංකාව නියෝජනය කරමින් ITU වෙත නිල ලිපිගොනු (filing) ඉදිරිපත් කිරීම ඉන්පසුව සිදු වේ. ITU විසින් වෙනත් රටවල් සමඟ සම්බන්ධීකරණය කර අවසරය ලබා දීමෙන් පසුව, TRCSL විසින් අදාළ සමාගමට චන්ද්‍රිකාව දියත් කිරීම සඳහා අවසාන බලපත්‍රය නිකුත් කරයි.
අමාත්‍ය වසන්ත සමරසිංහ සඳහන් කළ ටෙන්ඩර් පටිපාටිය, සාම්ප්‍රදායික රජයේ ව්‍යාපෘති සඳහා සුදුසු වුවද, අභ්‍යවකාශ කක්ෂයක් වෙන් කිරීම වැනි තාක්ෂණික හා නීතිමය වශයෙන් සංකීර්ණ ක්‍රියාවලියකට එතරම් ප්‍රායෝගික නැත. කෙසේ වෙතත්, රාජ්‍ය සම්පතක භාවිතය සඳහා අවසර දීමේදී විනිවිදභාවය සහ වගවීම සහතික කළ යුතු අතර, ඒ සඳහා සාධාරණ සහ පාරදෘශ්‍ය ක්‍රමවේදයක් අනුගමනය කිරීම අත්‍යවශ්‍යය.
ශ්‍රී ලංකාවේ චන්ද්‍රිකා කක්ෂය සම්බන්ධයෙන් මතුව ඇති මෙම අර්බුදය, තොරතුරු ව්‍යාකූලත්වය, අභ්‍යන්තර මතභේද සහ රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණයේ ඇති බරපතළ දුර්වලතා පිළිබඳ කදිම නිදසුනකි. අග්‍රාමාත්‍යවරිය විසින් ඉදිරිපත් කළ ආදායම් වාර්තා සාවද්‍ය බව ඇමතිවරයකු පවසන විට, මහජනතාවට සත්‍ය තොරතුරු ලබා ගැනීමේ අයිතියක් තිබේ.මෙම ගැටලුවට නිශ්චිත විසඳුමක් ලබා දීම වත්මන් රජයේ ප්‍රධාන වගකීමක් වේ. වසන්ත සමරසිංහ සහ නලින්ද ජයතිස්ස යන අමාත්‍යවරුන්ගේ ප්‍රකාශයන් දෙකම සලකා බැලීමේදී පෙනී යන්නේ, ශ්‍රී ලංකාවේ අභ්‍යවකාශ කක්ෂය සම්බන්ධයෙන් විනිවිදභාවයෙන් තොර සහ වගකීමකින් තොර ක්‍රියාවලියක් සිදුව ඇති බවයි. මෙම ප්‍රකාශයන් එකිනෙකට පරස්පර වුවද, ඒවායේ පොදු හරය වන්නේ රුපියල් බිලියන ගණනක රාජ්‍ය මුදල් අවභාවිත කිරීම සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවට අභ්‍යවකාශ කක්ෂය අහිමි වීම හෝ ඵලදායී ලෙස භාවිත කිරීමට නොහැකි වීමයි.
මෙහිදී තවත් වැදගත් කරුණක් වන්නේ “චන්ද්‍රිකාවක්” සහ “චන්ද්‍රිකා සන්නිවේදන පහසුකම්” යන සංකල්ප දෙක වෙන්කර හඳුනා ගැනීමයි. SupremeSAT වෙබ් අඩවියේ සඳහන් තොරතුරු සහ අනෙකුත් කරුණු විශ්ලේෂණය කිරීමේදී පැහැදිලි වන්නේ, චීන රජයට අයත් China Satcom ආයතනය විසින් කක්ෂගත කරන ලද China Sat 12 නම් චන්ද්‍රිකාවේ සන්නිවේදන පහසුකම්වලින් කොටසක් මිලදී ගෙන ඇති බවයි. එම මිලදී ගැනීම අලෙවිකරණ කටයුතු සඳහා “SupremeSAT 1” ලෙස නම් කර ඇති අතර, එහි අයිතිය කිසිසේත්ම ශ්‍රී ලංකාවට හිමි නොවේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ චන්ද්‍රිකා කක්ෂය සම්බන්ධයෙන් මතුව ඇති මෙම අර්බුදය, තොරතුරු ව්‍යාකූලත්වය, අභ්‍යන්තර මතභේද සහ රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණයේ ඇති බරපතළ දුර්වලතා පිළිබඳ කදිම නිදසුනකි. අග්‍රාමාත්‍යවරිය විසින් ඉදිරිපත් කළ ආදායම් වාර්තා සාවද්‍ය බව ඇමතිවරයකු පවසන විට, මහජනතාවට සත්‍ය තොරතුරු ලබා ගැනීමේ අයිතියක් තිබේ.
මෙම ගැටලුවට නිශ්චිත විසඳුමක් ලබා දීම වත්මන් රජයේ ප්‍රධාන වගකීමක් වේ. වසන්ත සමරසිංහ සහ නලින්ද ජයතිස්ස යන අමාත්‍යවරුන්ගේ ප්‍රකාශයන් දෙකම සලකා බැලීමේදී පෙනී යන්නේ, ශ්‍රී ලංකාවේ අභ්‍යවකාශ කක්ෂය සම්බන්ධයෙන් විනිවිදභාවයෙන් තොර සහ වගකීමකින් තොර ක්‍රියාවලියක් සිදුව ඇති බවයි. මෙම ප්‍රකාශයන් එකිනෙකට පරස්පර වුවද, ඒවායේ පොදු හරය වන්නේ රුපියල් බිලියන ගණනක රාජ්‍ය මුදල් අවභාවිත කිරීම සහ එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවට අභ්‍යවකාශ කක්ෂය අහිමි වීම හෝ ඵලදායී ලෙස භාවිත කිරීමට නොහැකි වීමයි.
වර්තමාන රජයේ වගකීම වන්නේ මෙම පරස්පර ප්‍රකාශයන් අතරින් සත්‍යය සොයා ගැනීම සඳහා විධිමත් පරීක්ෂණයක් ආරම්භ කිරීමයි. අමාත්‍යවරුන්ගේ මතභේදය පසෙක තබා, සිදුවූ මූල්‍ය වංචාව සහ අභ්‍යවකාශ සම්පත අවභාවිත කිරීම සම්බන්ධයෙන් වගකිවයුත්තන්ට එරෙහිව නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම අත්‍යවශ්‍යය. එසේ නොවුණහොත්, මෙම සිදුවීම දේශපාලන වාද විවාදයකට පමණක් සීමා වී, රටට සිදුවූ අලාභය පිළිබඳව කිසිවෙකුත් වග නොකියන තත්ත්වයක් උදාවනු ඇත.
– නිරංජන් චාමින්ද කරුණාතිලක